Author(s): राम् प्रसाद् यस्

Abstract: ब्रह्माण्डस्यैकस्मिन्गृहेऽङ्गत्वेन स्थितस्य मानवस्य मूलभूताः आवश्यकता इत्यत्र आशनं, वसनं वसतिश्चेति त्रयमपि प्रमुखं; तत्र वसतिः अन्येभ्यः प्राणिभ्यः भिन्ना विशेषा च मनुष्यस्य बुद्धिमत्वात् अभिव्यक्तिर्भवति। एकस्मिन्नर्थे उक्तं चेत्—विश्वस्याङ्गत्वेन स्वतन्त्रत्वं न सन्ति, तथापि "एषा मम गृहं" इत्यादिना परमार्थतः अधिकारबुद्धेः प्रारम्भः, सामान्यस्य स्वार्थस्य अपि आरम्भबिन्दुः गृहमेव। एषा तु पारमार्थिकदृष्टिः। लौकिकदृष्ट्या तु गृहमिति मनुष्यस्य स्वस्त्रीपुत्रादिभिः सह सुखेन एकान्तवासस्य स्थानम्, शीतोष्णादिभ्यः शरीरे रक्षणार्थं आश्रयः, च स च गृहस्थस्य मोक्षमार्गस्य सुगमकरणाय उपयुक्तानि शौतिकस्मार्तकर्माणि सम्पादयितुं आधारभूतं स्थानं च। एतेन कारणेनैव विश्वकर्मप्रमुखाः प्राचीनवास्तुविशारदाः गृहनिर्माणे विशेषं महत्त्वं दत्तवन्तः।